Ik heb met interesse de interviews, artikels, opiniestukken en lezersreacties gelezen over de drie dingen die Vlaanderen deze dagen schijnen bezig te houden. Ik doe dit met enige afstand, 1250 kilometer scheiden me van mijn geboorteland, en dat al sinds 2004. Over Wenen en de Oostenrijkers kom ik nog terug.
Een filosofisch gesprek dat eindelijk Vlaamse kijkers trok (Vermeersch/De Wever), een Paus die aftreedt en de daaraan verbonden papierverspilling, en de rol van de krant (herschikking hoofdredactie De Standaard, na artikel over de Antwerpse regenboog T-shirts) als onafhankelijk en verantwoordelijk medium.
‘Het dagblad’
Er gaat geen dag voorbij of we lezen ergens wel iets over de mate waarin het echte journalistieke werk niet meer mogelijk is. Gebrek aan middelen, gevolgd door een gebrek aan mankracht, waardoor een gebrek aan relevantie van wat kranten hun lezers voorschotelen, dragen bij tot een groeiend fenomeen dat niet alleen in Vlaanderen kan worden vastgesteld. De alarmkreet luidt over het hele oude continent. Verkeerde inschatting over de rol van ‘het dagblad’, overinvestering in digitaal waarvan de vluchtigheid en snelheid indruisen tegen even diep ademhalen en twee maal nadenken voor iets de deur uitgaat, onderinvestering in echte onderzoeksjournalistiek, het weegt allemaal op de kwaliteit waarvoor lezers niettemin elke dag een al dan niet verantwoorde prijs betalen.
Ik leef sinds 9 jaar in Wenen, ik ben getuige van hoe de pers verwordt tot niets. Met uitzondering van een enkel artikel in af en toe een weekblad dat zichzelf ernstiger neemt dan haar lezers, is het hele persapparaat in Oostenrijk herleid tot schraal debiteren en kopiëren, opinieloze verslaggeving over de alom tegenwoordige corruptie, het in stand houden van Oostenrijks neutraliteit binnen Europa, en de rechtvaardiging van haar xenofobie en buitenlandershaat. Mocht de rest van de wereld niet bestaan, zou ik bijna fier zijn Vlaming te zijn.
Maar als ik vanuit mijn werkkamer in Wenen ’s morgens de Vlaamse kranten doorneem, stel ik vast dat met moeite nog een onderscheid te vinden is tussen de stijl van verslaggeving binnen de kranten van Corelio (De Standaard, Het Nieuwsblad, De Gentenaar) en die van de Persgroep (Laatste Nieuws, De Morgen, De Tijd). Vooral de titels online verdienen een vergelijkende studie, eenheidsworst.
Het verschil wordt uitsluitend nog gemaakt door de respectieve hoofdredacteuren, Yves Desmedt (De Morgen) en Bart Sturtewagen (De Standaard), de betaalde opiniemakers, de onbetaalde opiniemakers (en dat worden er almaar meer), en de kwaliteit in beoordeling van literatuur en film.
Reyers laat
Als dan toevallig tijdens ‘Reyers laat’ (VRT) een debatavond ontstaat tussen een professor-filosoof en een politiek kopstuk uit Vlaanderen, waarbij dan ook nog eens toevallig ongeveer het dubbel-dan-normaal aantal kijkers niet wegzapt, laten diezelfde kranten uiteraard geen haar overeind van wat werkelijk plaats vond. Wat me opviel, is dat bijna alle Vlaamse kranten deze kritiek aan onafhankelijke journalisten of opiniemakers overlieten, en zelf met moeite in staat waren een standpunt te formuleren een krant waardig.
Er werd nogal wat uitgespuwd en over en weer geschreven, ik waande me kort in mijn gastland. En Oostenrijk, nog eens, wilt vanuit mediaperspectief niemand.
Er wordt telkens opnieuw gesproken over de vraag: geven we onze lezers wat ze willen lezen, of geven we onze lezers wat wij (journalisten) vinden dat relevant is.
Welnu, hoewel totaal onverwacht, bevond een audio-visueel medium zich even in een toestand waarin beide standpunten werden vervuld.
Het debat tussen Vermeersch en de Wever bleek verrassend relevant (ondanks de bijna incestueuze name-dropping en vrijerij) omdat de stijl nieuw was. Nieuw naar vergunde tijd, nieuw naar laten uitpraten, nieuw naar mogen herformuleren. Er werd niet gesnauwd noch gebeten, en we kregen als Vlamingen twee heren rond de tafel die het goed met elkaar konden vinden. Als ook dat al als fout wordt verweten, dan houden we er beter mee op.
Eensgezindheid staat geen debat in de weg, het geeft kleur aan vergelijkbare maar niet dezelfde standpunten, doet ons nadenken over wie het beter formuleert. Debatcultuur is nog iets anders dan een aaneenrijging van tegenstellingen. Argumenteren en presenteren spelen hierbij een belangrijke rol.
Ook al kreeg niet elke kijker alles mee, hij had minstens het gevoel dat twee mensen die hun taal spraken, een gesprek konden voeren dat aangenaam was om naar te luisteren. De zeldzaamheid van dit debat lag niet zozeer in de twee protagonisten, maar in de manier waarop ze met elkaar zijn omgegaan. En dat hebben we met zijn allen verleerd.
Rik Torfs (opinie De Standaard) mag dan al een theoretische beschouwing geven over het concept ‘debat’, ik ben wel zeker dat hij pisnijdig was dat hij niet als derde rond de tafel zat. Fikry El Azzouzi (opinie De Morgen) mag dan wel een boek geschreven hebben en perfect de taal beheersen, argumenten zijn nog iets anders dan platte formuleringen zonder grond en het spelen op de ‘man’.
Paus
Dat nog eens paus aftreedt na meer dan zevenhonderd jaar is nieuws. En verdient aandacht, ook in de kranten. Dat de balans wordt opgemaakt (iedereen vanuit zijn linkse dan wel rechtse uitgangspunt) ligt voor de hand. Dat gespeculeerd wordt over gezondheid, zowel fysiek als mentaal hoort erbij.
Dat niemand in Vlaanderen dieper graaft en op zoek gaat naar de achtergronden die later als werkelijkheid zouden kunnen blijken, typeert de laksheid en beperktheid van onze journaille.
* Buitenlandse media spitten de situatie uit over de bank van het Vaticaan en de reden waarom het zo lang duurt dat deze paus een opvolger aan het hoofd van deze bank heeft aangeduid. De Vaticaanse bank geldt nog altijd als een obscure offshore bank en is door de Italiaanse autoriteiten in verband gebracht met fraude en belastingontduiking. Topman Ettore Gotti Tedeschi werd vorig jaar plotseling ontslagen omdat hij ‘meer transparantie’ bij de Vaticaanse Bank had willen brengen.
* Britse media berichten over het feit dat een kardinaal die in een van de vele pedofilie schandalen verwikkeld is door het verzwijgen van feiten mee zal beslissen over wie de volgende paus wordt. De Amerikaanse kardinaal Roger Mahony zal deel uitmaken van het conclaaf dat een nieuwe paus aanstelt. Dat Mahony als leider van het aartsbisdom van Los Angeles niets deed tegen het kindermisbruik door katholieke priesters, lijkt daarbij geen bezwaar.
* Duitse media verwijzen naar de betrokkenheid van Ratzinger bij het verplaatsen van gekende en bekende priesters die zich aan kinderen vergrepen naar andere posten, zowel in het binnenland als naar het buitenland. Volgens het Duitse online magazine Der Spiegel zijn er documenten boven tafel gekomen waaruit blijkt dat de paus in zijn voormalige functie als aartsbisschop Ratzinger wel degelijk een van veelvuldig kindermisbruik beschuldigde priester willens en wetens in functie hield. Dit zou betekenen dat het Vaticaan en de paus eerder dit jaar hebben gelogen toen ze beweerden dat Ratzinger niet op de hoogte was van de pedofilie praktijken van deze Duitse priester.
* Belgische media vermelden doodleuk dat de enige kardinaal uit België die zal mee beslissen over wie de volgende paus wordt, Godfried Danneels is. Alsof de man niet gedagvaard is en zich zal moeten verantwoorden voor zijn rol in het Belgische luik van het internationale kindermisbruik door geestelijken. De Danneels tapes (geen eigen primeur van De Standaard maar rijkelijk aangereikt) zijn vergeten, zijn rol in het dossier Vangheluwe ook.
Kwaliteit
Er is een reden waarom ik geduldig wacht tot het donderdag is om Die Zeit of Der Spiegel de kopen. Of om in een van de vele koffiehuizen in Wenen regelmatig de FAZ door te nemen. Hoe lang deze kwaliteitskranten/weekbladen het nog kunnen volhouden hangt volledig van hun lezers af. Maar echte onderzoeksjournalistiek vraagt tijd, journalisten die de tijd krijgen, hoofdredacteuren die aan de aandeelhoudersdruk kunnen weerstaan en aandeelhouders die respect tonen voor de deontologie en opgebouwde vakkundigheid van de journalisten die dagdagelijks het product maken waarin zij geld investeerden.
Wie dat begrijpt kan bouwen.
Al het andere is hetzelfde van de dezelfde koek. Persagentschappen leveren, krant neemt over. Een buitenstaander-opiniemaker schrijft met voldoende polemiek, reacties (en dus lezers) gegarandeerd. Het zal je krant maar wezen.
Roel Verschueren 